David E. Sanger / New York Times
Yıllardır Çin‘i uzak bir tehdit olarak gören NATO, çarşamba günkü toplantıda Pekin‘i “Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşın kararlı bir destekçisi” olmakla suçladı ve hükümetten Rus ordusunun yeniden inşası için kritik önem taşıyan silah ve diğer teknolojilerin sevkiyatının durdurulmasını talep etti. Açıklama, ittifakın 32 lideri tarafından Beyaz Saray’daki akşam yemeğine gitmeden kısa bir süre önce onaylanan bir deklarasyonda yer alıyor. Bu hamle 2019’a kadar Çin’den resmi olarak hiç söz etmeyen, o zaman da sadece yumuşak bir dil kullanan NATO için büyük bir değişiklik. İttifak şimdi ilk kez Çin’in Rusya’ya verdiği askeri desteğe karşı Washington’un kınamalarına katılıyor.
Bildiri, Çin’in Rusya’ya artan desteğinin bir bedeli olacağına dair üstü kapalı bir tehdit içeriyor. Çin’in çıkarlarını ve itibarını olumsuz etkilemeden Avrupa’da yakın tarihin en büyük savaşını mümkün kılamayacağı belirtilen bildiride özellikle Rusya’nın savunma sanayi üssüne verdiği geniş çaplı desteğe dikkat çekildi.
Ekonomik yaptırımlar uygulanabilir
NATO bildirisinde bu yaptırımların ne olacağı belirtilmedi. Ancak ilk adım Çin’i küresel pazarların bazı bölümlerinden men edecek ekonomik yaptırımlar olabilirdi. Bir yıl önce bile Avrupalı liderler, özellikle de Çin’i üst düzey otomobiller ve lüks mallar için kritik bir pazar olarak gören Almanya gibi ülkeler Pekin’e meydan okumakta tereddüt ediyorlardı. Pek çok Avrupalı lider, 2022 yılının başlarında, Pekin Olimpiyatları’ndan hemen önce, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping tarafından imzalanan ‘sınırsız ortaklık’ anlaşmasını başlangıçta reddetti. Başkan Joe Biden bile uzun bir düşmanlık geçmişi olan iki ülkenin birlikte çalışabileceğine dair şüpheleri olduğunu söyledi. Mart 2023’te Kanada’ya yaptığı bir gezi sırasında, “Bence ortaklığı çok abartıyoruz. Son 3 aydır Çin’in Rusya’ya önemli silahlar sağlayacağını duyuyorum. Henüz vermediler. Bu vermeyecekleri anlamına gelmiyor ama henüz vermediler” dedi.
Ukrayna’nın işgalinden 29 ay sonra bu görüş büyük ölçüde değişti. Çin, Rusya’ya tam silah sistemleri tedarik etmemesi yönündeki uyarıları dikkate alsa da Rusya’nın hatalı ve modası geçmiş ekipmanlar üreten savunma üssünü yeniden inşa etmesi için gereken bilgisayar çiplerini, gelişmiş yazılımları ve bileşenleri sağlayarak geri kalan her şeyi yaptı.
ABD’den bildiri yorumu
Çin’in savaşta merkezi bir oyuncu olmadığını savunan şüphecileri kazanmak amacıyla NATO ülkelerine Biden yönetimi tarafından istihbarat sağladı. Ancak bu, ABD’nin Hazine Bakanlığı’nın ekonomik yaptırım kararında, teknolojiyi Rusya’ya aktaran Çinli paravan şirketlerin ve üreticilerin isimlerini yayınlamasından sonra başarılı oldu. Biden’ın ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan, Çin Halk Cumhuriyeti’ne atıfta bulunarak “Bu bildiri NATO müttefiklerinin artık bu sorunu toplu olarak anladıklarını ve Çin’e bu faaliyeti durdurma çağrısında bulunduklarını gösteriyor. Çin’in bu desteği devam ederse, Avrupa’daki ilişkilerini bozacaktır ve ABD, Avrupalı müttefiklerimizle koordinasyon halinde bu faaliyete karışan Çin kuruluşlarına yaptırım uygulamaya devam edecektir” dedi.
Siber saldırı suçlaması
Bildiride ayrıca Çin, ABD ve Avrupa’yı hedef alan dezenformasyon da dahil olmak üzere kötü niyetli siber ve hibrit faaliyetlerden sorumlu tutuluyor. Bu hafta ABD ve bazı müttefikleri, Çin Devlet Güvenlik Bakanlığı ile bağlantılı olan ve iyi korunan hükümet ve ticari sırları çalmaya odaklanmış görünen bir bilgisayar korsanlığı grubu konusunda uyarıda bulundu. Beyaz Saray yetkilileri son birkaç yılın büyük bölümünü, Tayvan’la ilgili bir çatışmada boru hatlarını ve elektrik şebekelerini kesmek üzere harekete geçirilebilecek kritik ABD altyapısına kötü amaçlı yazılım yerleştirmekle suçladıkları farklı bir gruba odaklanarak geçirdi. Çin siber saldırılara hazırlandığı ya da Ukrayna’daki savaşta önemli bir faktör olduğu iddialarını reddetti. Çinli yetkililer, ABD’nin Ukraynalı savaşçılara verdiği on milyarlarca dolarlık mühimmat, füze sistemleri, tanklar ve yakında F-16 jetlerine dikkat çekerek Washington’u derin bir ikiyüzlülükle suçladılar.
Ukrayna tehdit oluşturuyor
Amerikan yaptırımlarının uygulandığı mayıs ayında Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Wang Wenbin, ABD’nin suçlamalarını “ikiyüzlü ve son derece sorumsuzca” olarak nitelendirdi. Ancak ayrıntıları yalanlamadı. Çin’in Ukrayna’daki rolü konusundaki anlaşmazlık, kasım ayında California’da bir araya geldiklerinde Biden’ın Şi ile geliştirdiği iyi niyeti bozma tehdidi yaratıyor. O dönemde Biden, Şi’yi 2024 başkanlık seçimlerine müdahale etmesi konusunda özel olarak uyarmıştı ancak Çin’in İran ve Kuzey Kore ile birlikte Rusya’nın savaş çabalarına destek veren önemli bir güç haline geldiğine dair kanıtlar henüz mevcut değildi.
Dikkat çeken ortak projeler
Çin için Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline yardım etme hamlesi nispeten yeni. Şubat 2022’de tam ölçekli işgal başlamadan önceki hafta sonu Çin’in en üst düzey dış politika yetkilisi Wang Yi, Münih Güvenlik Konferansı’nda Pekin’in Ukrayna da dahil olmak üzere bağımsız ulusların egemenliğine saygı duyduğunu söyledi. Ancak şimdi Rusya’nın ülkeyi haritadan silme ve topraklarını bütünleştirme çabasına verdiği desteği gizlemiyor. O zamandan bu yana Çin’in Rusya ile askeri tatbikatlar da dahil olmak üzere gerçekleştirdiği ortak projelerin sayısı dikkat çekici boyutlara ulaştı. Şi ve Putin devlet başkanları olarak yaklaşık 50 kez bir araya geldi. Kuzey Kore’nin nükleer cephaneliğinin büyümesini kontrol altına almak ve İran’ın benzer bir yola girmesini önlemek için Avrupa ile ortak çabaları ise terk edildi.
© 2024 The New York Times Company
